Dövlət, ailə və cəmiyyətin məsuliyyəti: Azərbaycanda 67 faiz valideyn övladına nəzarət etmir

İnternet böyüklər kimi uşaqların, yeniyetmələrin də həyatına ciddi şəkildə təsir edir. Uşaqlar artıq rəqəmsal dünyada böyüyür, onların istənilən resursa əlçatanlığı internet vasitəsilə təmin olunur. Maraqlıdır, valideynlər övladlarını kibermühitdə müdafiə edə bilirlərmi?

Araşdırmalar göstərir ki, dünyada uşaqlar bir çox hallarda internetdə aldadılır, zorakılığa məruz qalır, texniki və sosial-psixoloji təhdidlərlə üzləşirlər. Bu da onların psixoloji durumuna təsir edir.

Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi uşaqlar arasında internetdən istifadə səviyyəsinin ölçülməsi məqsədilə aparılan araşdırmaya dair maraqlı hesabat təqdim edib. Belə ki, Bakı, Ağdam, Göygöl, Daşkəsən, Bərdə, Naxçıvan, Qazax, Salyan, Gəncə, Lənkəran, Qəbələ şəhər və rayonlarında yaşayan respondentlərin iştirakı ilə internetdən istifadənin səviyyəsinin ölçülməsinə dair oflayn və onlayn formada sorğu keçirilib. Hesabatda qeyd edilib ki, ölkəmizdə uşaqların 75 faizi gündəlik internetdən istifadə edir. Sorğuya əsasən, məlum olub ki, 67 faiz valideyn övladlarına internetdən istifadə edərkən nəzarət etmir, heç bir məhdudiyyət qoymur.

“Zərərli kontentlərlə rastlaşma faizi yüksəkdir”

Dövlət Komitəsinin şöbə müdiri Elgün Səfərov deyir ki, statistik məlumatlara görə, internetdən istifadə edən uşaqların 72 faizi heç olmasa həyatında bir dəfə təhdidlərə məruz qalır: “Hazırda uşaqların internetə çıxışı iki yaşından başlayır. Çünki valideynlər övladlarını qidalandırmaq üçün planşetlərdən, telefonlardan istifadə edirlər. Bu, həm də mənəvi qidanın dəyişməsi deməkdir. Üstəlik xarici dillərdə olan məhsullardan istifadə edilir. Azərbaycan dilində hazırlanan, uşaqlara izlədilən materiallar azlıq təşkil edir. Bu gün 6-18 yaş arası istifadəçilərin 45 faizdən çoxu gündə beş saat internetdən istifadə edir. 67 faiz uşağın internetdə nəzarətsiz qalması məyusedici statistik göstərici kimi də qiymətləndirilə bilər. Çünki valideynlərin rəqəmsal media savadlılığı yüksək səviyyədə olmadığı üçün bundan narahat deyillər və risk görmürlər”.

Araşdırmalar göstərir ki, valideyn güvənsizliyi uşaqları “deepweb”, “darkweb” və digər zərərli kontentlər (təcavüz, bulinq, qumar, şantaj, şəxsi həyat paylaşımları və s.) qarşısında aciz qoyur və çox vaxt valideynlər bundan problem yarandıqdan sonra xəbərdar olurlar. Azərbaycanda internet resurslarına giriş çox sərbəstdir və zərərli kontentlərlə rastlaşma faizi yüksəkdir.

“Uşaqlarda aqressivlik artır”

"Ümidli Gələcək" Sosial Təşəbbüslər İctimai Birliyinin sədri Kəmalə Aşumova deyir ki, Uşaq Qaynar Xətt xidməti olaraq birbaşa ailələr və uşaqlarla bağlı kibermühitin yaratdığı problemlərlə tez-tez üzləşirlər: “Təəssüf ki, 13-18 yaş uşaqlar arasında kiberzorakılıq, yaşıdları və kənar şəxslər tərəfindən təhqir, toxunma, təzyiq, hər hansı bir məlumatların alınması, şantaj kimi məsələlər var. Bəzən adi bir mövzu ilə bağlı axtarış zamanı və ya “YouTube”da hər hansı videoya baxarkən qarşılarına zorakılıq, ədəbsiz ifadələr, pornoqrafik məzmun və ya yaşa uyğun olmayan digər materiallar çıxır. Bu, onların psixoloji inkişafına mənfi təsir göstərir. Digər təhlükələrə isə onlayn fırıldaqçılıq, şəxsi məlumatların istismarı və onlayn cinsi zorakılıq halları daxildir. Bəzi hallarda uşaqların məlumatları ələ keçirilib, sonradan manipulyasiya və ya təhdid üçün istifadə oluna bilər. İnternet oyunlarına həddindən artıq aludəçilik də ayrıca problemdir. Bu, həm fiziki sağlamlığa, həm də zehni vəziyyətə zərbə vurur. Uşaqlarda aqressivlik artır, diqqət dağılır və nəticədə təhsil prosesinə maraq azalır”.

Həm maddi, həm də mənəvi zərər

Mütəxəssis bildirir ki, bu kimi faktorlar yekunda uşağın akademik performansının aşağı düşməsinə və sosial bacarıqlarının zəifləməsinə gətirib çıxarır: “Buna görə də valideynlərin və müəllimlərin bu sahədə maarifləndirilməsi və nəzarət mexanizmlərinin gücləndirilməsi olduqca vacibdir. Oyunların mənəvi zərərləri ilə yanaşı, maliyyə yönümlü təhlükəli tərəfləri də var. Belə ki, bir çox oyunlarda qəhrəmanın görünüşünü dəyişmək, əlavə imkanlar əldə etmək və ya xal toplamaq üçün ödənişlər tələb olunur. Bu ödənişlər əsasən bank kartları vasitəsilə edilir və həmin kartlar çox vaxt valideynlərə məxsus olur. Uşaqlar bəzən valideynlərindən icazəsiz bu kartlardan istifadə edir və oyun içi alış-verişlərə ciddi məbləğlər xərcləyirlər. Belə hallar artıq real həyatda da yaşanıb. Bu səbəbdən valideyn nəzarəti və maarifləndirmə vacibdir”.

Problemi erkən mərhələdə həll etməyə çalışmalıdırlar

K.Aşumova vurğulayır ki, burada həm qaynar xətlərin yaradılması, həm də uşaqlarla birbaşa işləyən dövlət qurumlarının - Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi, Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi və ona bağlı agentliklər, kibertəhlükəsizliklə bağlı qurumlar, Daxili İşlər Nazirliyi, Elm və Təhsil Nazirliyi, xüsusilə də məktəblərin - aktiv şəkildə rol alması vacibdir: “Bu qurumlar profilaktik və araşdırma yönümlü tədbirlər həyata keçirməli, qarşılıqlı əməkdaşlıqla problemi erkən mərhələdə həll etməyə çalışmalıdırlar. Digər tərəfdən, bizim də birbaşa çalışdığımız sahələrdə uşaqlara müsbət töhfə verə bilmək üçün müəyyən təşəbbüslər həyata keçirmək mümkündür. Məsələn, rəqəmsal savadlılığın artırılması üçün müvafiq dərslərin təşkili, qeyri-formal təhsilin gücləndirilməsi, QHT-lərin və dövlət qurumlarının bu mövzuda layihələrə dəstək verməsi, məktəblərdə bu məsələlərin dərindən öyrənilməsinin təşviqi, sadəcə savadlılıq deyil, riskləri anlama və onlara qarşı tədbirlər görmək bacarığının da aşılanması vacibdir. Uşaqların rəqəmsal mühitdə təhlükəsizliyinin təmin olunması dövlət, ailə və cəmiyyətin birgə məsuliyyətidir”. ("Kaspi" qəzeti)