Həddindən artıq yuxulama hansı xəstəliyin əlamətidir? - ARAŞDIRMA

Son illərdə aparılan araşdırmalar yaşlı insanlarda yuxu vərdişlərinin Alzheimer xəstəliyi ilə əlaqəli ola biləcəyini göstərir. Xüsusilə, gündüz yuxularının tezliyi və müddətinin artması Alzheimer əlamətlərindən biri ola bilər. Araşdırmalara əsasən, yaşla əlaqəli olaraq insanların yuxu ehtiyacı artır. Amma Alzheimer xəstəliyi irəlilədikcə, gündüz yuxularının müddəti və tezliyi ikiqat artır. 14 il ərzində 1401 nəfərin iştirakı ilə aparılmış araşdırma, bu vəziyyətin xüsusi olaraq Alzheimer xəstəliyinin inkişafını göstərə biləcəyini ortaya qoyub. Əgər həddindən artıq yuxulama yaddaş itkisi kimi digər simptomlarla birlikdə baş verirsə, bu, Alzheimerin erkən əlaməti ola bilər. Təkcə həddindən artıq yuxulama birbaşa Alzheimer xəstəliyinə səbəb olmur, amma risk faktoru sayılır. Yəni bu vəziyyət insanın xəstəliyə tutulma ehtimalını artırsa da, buna zəmanət vermir.

2019-cu ildə 2751 yaşlı şəxsin iştirakı ilə aparılan araşdırma gündə 120 dəqiqə və ya daha çox yatmış iştirakçıların növbəti 12 il ərzində 30 dəqiqədən az yatanlarla müqayisədə koqnitiv pozğunluqların inkişaf şansının 66 faiz artdığını aşkarlayıb. Bu tədqiqatlar Alzheimerin ilkin mərhələsinin həddindən artıq yuxulama ilə əlaqəli ola biləcəyini göstərir.

Qısa yuxuların, xüsusilə 30 dəqiqədən az davam edən yuxuların Alzheimer riskini azaltmağa kömək edə biləcəyinə dair bəzi tədqiqat nəticələri var. 2021-ci ildə aparılmış və 389 yaşlı şəxsin iştirak etdiyi araşdırma qısa yuxuların beş illik müddət ərzində koqnitiv geriləməni azalda biləcəyini göstərib. Eyni araşdırma uzun müddət davam edən yuxuların isə idrak zəifləməsinə mənfi təsir etdiyini bildirib.

Araşdırmalar göstərir ki, yaşlı insanlar daha çox yuxuya meyilli olur. 2020-ci ildə aparılmış icmal araşdırma yaşlı insanların, xüsusilə nahardan sonra daha çox yuxuladıqlarını ortaya qoyub. Məsələn, 2016-cı ildə Çində aparılan araşdırma yaşlı insanların 57,7 faizinin nahardan sonra təxminən bir saat yuxuya getdiyini göstərib. Bu nisbət ümumi əhali ilə müqayisədə xeyli yüksəkdir. Tədqiqatçılar yuxu müddətinin idrak üzərindəki təsirini tam anlamaq üçün əlavə araşdırmalara ehtiyac olduğunu vurğulayır. Yaşlı insanlar da daxil olmaqla əksər yetkinlər üçün gündə 7-9 saatlıq yuxu tövsiyə edilir. Lakin Alzheimer xəstəliyi olanlar üçün bu cədvəl fərqli ola bilər və onlar gündüz çox yuxulu, gecələr isə oyaq qala bilərlər.

Alzheimer xəstələrinin yuxu keyfiyyətini artırmaq üçün tövsiyələr:

• Fiziki fəaliyyət: Gündəlik idman və açıq havada vaxt keçirmək yuxu keyfiyyətini artırmağa kömək edir.

• Kofeinin məhdudlaşdırılması: Kofeinsiz çay və qəhvə seçimləri daha uyğun ola bilər.

• Yuxuları məhdudlaşdırmaq: Gündüz yuxularının müddətini tədricən azaltmaq gecə yuxusunu yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər.

• Yuxu rutini: Daimi yatmaq rejiminin qorunması, yatmazdan əvvəl kitab oxumaq, musiqi dinləmək kimi vərdişlər dəstəklənməlidir.

• Dinc əhval-ruhiyyə yaratmaq: Yatmazdan əvvəl işıqları zəiflətmək, ekranlardan uzaq qalmaq faydalıdır.

Əgər bir insan 2-3 həftədən çox müddət ərzində həddindən artıq yuxulu vəziyyətdədirsə və bu vəziyyət digər simptomlarla müşahidə olunursa, həkimlə məsləhətləşmək vacibdir. Həkim əsas səbəbi müəyyənləşdirərək, mövcud riski azaltmaq üçün tədbirlər təklif edə bilər.

Yuxu və Alzheimer xəstəliyi arasında iki istiqamətli bir əlaqə ola bilər. Həddindən artıq yuxulama həm xəstəliyin əlaməti, həm də risk faktoru kimi çıxış edə bilər. Amma qısa müddətli yuxuların idrak qabiliyyətinə müsbət təsir edə biləcəyinə dair dəlillər də mövcuddur. Bununla belə, bu sahədə daha çox tədqiqata ehtiyac var.