AVROPA TARIXINDƏN: IKINCI VƏRƏQ! İNGILTƏRƏ ADASININ ŞIFRƏSINƏ DAIR !

Hay Yuli Sezarın pəncərəsindən baxanda Avropanın adı olmasa da o coğrafiyanın bir çox qəribəlikləri meydana çıxır. Ən mühüm qəribəliklərdən biri hazırda Böyük Britaniya adısnda- İngiltərə adlanan ölkə ilə əlaqədar idi. İngiltərə, o cümlədən ümumi halda götürdükdə Avropa ilə əlaqədar tarixi tapmaca lar bu gün də açılmamış qalır. Sezarın dövründə hətta ondan bir neçə yüz il sonra “İngiltərə adasının” şifrəsi tam açılmamışdır.
Hələ bizim eranın birinci əsrində o zama na qədər olan dünyaya klassik dünya deyilirdi. Avropa əsasən klassik dünyadan kənarda qalırdı. Sezarın Qalliya da və İngiltərədə işğalları faktiki olaraq yeni deyimin-“Yeni dünya”deyiminin meydana gəlməsinə səbəb oldu. Mənbələr göstərir ki, gizli və tapmaca olan “İngiltərə uzun müddət “klassik dünyaya qalay mənbəyi” kimi təqdim olunurdu.
İngiltərə sahilləri yunanlar və romalılar tərəfindən zamanın imkan verdiyi formada tədqiq edilmişdir, Bizim eradan əvvəl olduğu kimi sonrakı- bizim eranın IV-VI əsrlərində də “sirrli adanın” tədqiq ini davam etdirmişdilər. Ən çox da “sirrli adanın” şifrəsinin açılması ilə dənizçilər məşğul idilər.
Dünyanın klassik dörünün nümayəndəsi Hay Yuli Sezar tərəfin dən “dəmir çağını yaşa yan” İngiltərə nümayən dələrinin tarixdə ilk rəsmi qəbulunu keçir mişdir. Həmin qəbula aid rəsm əsəri XVI əsrin II yarısında Lucas de Heere tərəfindən çəkilmişdir. Hal hazırda Gent Universitetinin Kitabxanasında saxlanılır. Rəsmin çox maraqlı adı var:” Juli Sezarla müharibə dövründə ilk "ingilis xalqı"nın qəbulu adlanır.
Fəqət bir çox romalılar üçün ada tap maca olaraq qalmaqda davam edirdi. Sir vermək və dünyaya açılmaq istəmirdi. Romanın tədqiqatçıları, İngiltərənin ada olduğunu belə ilk vaxtlarda müəyyən edə bilməmişdilər. Əsasən də dənizçilər xalqa belə bir məlumat “İngiltərə okeanın o biri tayındadır” yalanını formalaşdırmışdılar. İngiltərəni dünyanın kənarında hesab edib yalan danışaraq oranın “sirrli yurd” olduğunu xalqa qəbul etdirmiş dilər. Hətta Romada İngiltərənin mövcud olmadığını iddia edənlər də var idi. Səyyah Putheasın mənbələrdə “İngiltərə ilə əlaqədar səyahətlərinə”əhalinin aldadılması olaraq baxırdılar.
Hay Julius Sezar dövründə İngiltərə, təqribən bir ilə dörd milyon arasında əhalisi olan bir “dəmir çağı” mədəniyyətinə sahib idi . Arxeoloji tədqi qatlar göstərir ki, iqtisa diyyatı geniş şəkildə aran və dağlıq zonalara bölünmüşdür. Aranın cənub-şərqində, bərə kətli torpağın geniş əraziləri geniş əkinçilik təsərrüfatını inkişaf etdirdilər.
Dağlıq ərazilərdə əkin sahələri yalnız təcrid olunmuş bölgə lərdə mövcud idi. Bağ əkinçiliyi əlçatmaq yerlərdə təşkil olunduğundan və Aran əkinçilikdən daha çox yayılmışdı, əlaqə ünsiyyət saxlamaq çətin idi. Yaşayış məntəqələri ümumiyyətlə yüksək yerlərdə tikilmiş və möhkəmləndirilmişdir.
Nadir hal olsa da İngiltərənin klassik dünya arasında ticarət əlaqələri də həyata keçirilirdi. Britaniyanın klassik dünya-roma arasında ilk ticari təmas miladdan əvvəl 124-cü ildə olmuşdur. İtaliya şərabının çox hissəsi kustar üsullarla istehsal olsa da Britaniyadan gətirilirdi.
Sezarın yazılı məlumatında, Britaniya haqqında məlumat verilir. Galların Britaniya sahillərinə hücum etdikləri və onların bəzi sahil bölgələrində yaşayış yerləri qurduğu göstərilir. Hətta İngiltərənin və Avropa Qalliyasının müəyyən vaxtlarda bir hakimin hakimiyyəti altında olmasını da sənədlər təsdiq edir. Britaniyada qədim dövrün mübadilə vasitəsi olan sikkələr də tapılmışdır.İlk sikkələr eramızdan qabaq 150-100-cü illərə aiddir.
İngilis sikkələri bu dövrdə mürəkkəb bir mübadilə nümunəsi göstərirdi. Britaniyada tapılmış ən erkən Gallo-Beljik sikkələr, eramızdan əvvəl 100-ə qədər, bəlkə də eradan əvvəl 150-ci ilə qədər zərb edilmişdir.Qeyd olunan sikkələr Qalli yada zərb edilmş və Kentdə tapılmışdır. AD 43-də rejim dəyişikliyi və hərbi şöhrət niyyəti ilə İmperator Klavdius İngiltərəni geniş miq yaslı istila etdi. Roma lılar dörd əsrə yaxın qaldılar və ölkədə çox böyük iz buraxdılar.
Peofessor Həsənbala Sadıqov
ATESH,AZ