Qaçaq Gülsüm

1
Qaçaq Gülsüm (1863--1961)
Qəbri Şəmkirdə, Sərxan kənd qəbiristanlığındadır. Qaçaq Kərəmin dəstəsi ilə əlaqəli olmuşdur. Qaçaq Süleyman adı ilə qaçaqlıq edib. Onun qadın olduğunu üç nəfərdən başqa heç kəs bilməmişdir. Stalin yeddi ay onun dəstəsində daldalanmışdı.
(Poemada parçalar)
Novruz bayramı
Bayram axşamı idi...əmin-amanlıq idi,
Hər tərəf od içində,atəşfəşanlıq idi.
Lopalar uşaqların əlində yellənirdi,
Tonqalların alovu buluda dirənirdi.
Vecə alan yox idi odu,qara tüstünü,
Bəzəyirdi lopalar qara damın üstünü.
Gənclər,yeniyetmələr tonqaldan atlanırdi,
Hər kəs hünərli idi,hər kəs qürurlanırdı.
Ağırlıq-uğurluğum qoy yansın deyirdilər,
Qocalar,yaşlılar da baxır,seyr edirdilər.
Kimsə bayramlaşırdı,kimsə deyib-gülürdü,
Bir az keçir aradan,od,ocaq səngiyirdi.
Dəcəl-dəcəl oğlanlar evə papaq atardı,
Verilən pay-pürüşdən hər bir kəsə çatardı.
Gah da ki bacalardan kəndir sallayardılar,
Bəzən zarafat edib pişik yollayardılar.
Tutardı oğlanların qəzəbi...hədə səsi...
Gələrdi aşağıdan qızların qəhqəhəsi.
Sonra bu dəcəl qızlar bürünərək şalına,
Sözləşib çıxardılar kəndə qulaq falına.
Əndazəni keçəndə evdə hərdən söz-söhbət
Yadlarına düşərdi qulaq falı,nəhayət.
-A bala,nə deyirsən,şirin eylə dilini,
Çöldə məyus edərsən qulaq asan birini.
-Ay ana,nə deyirəm,deyirəm ki,çin olsun,
Qulaq asan qızların,dedim,bəxti açılsın...
Bu qızların içində o Gülsüm də var idi,
Dünya gözümdə cənnət,qəlbində bahar idi.
Odur,çöldə bayaqdan Arif onu gözləyir,
Onu hər vaxt,hər yerdə ovçu kimi izləyir.
Hərdənbir yolda-izdə baxışlar toqquşurdu,
Gözlər qığılcım saçır,qəlblərə od düşürdü.
Bilmirdi ki,neyləsin,yanaqlar alışırdı,
Bir kəlmə demirdilər,dillər lal danışırdı.
Daxilində nə isə çırpınırdı,yanırdı,
Ürəyi sinəsindən,bax,qopacaq sanırdı.
*
2 "Çaqqal Səlim"
Bir səhər gün hələ təzə çıxmışdı,
Quldurlar dolanıb izə çıxmışdı.
Səlimin gözləri yaxşı seçirdi,
Arabayla iki qadın keçirdi.
Əzərək otları,əyərək kolu
Atlılar hərlənib kəsdilər yolu.
-Dayanın,tez verin hər nəyimiz var!
Qadınlar boylanıb durdular naçar.
Xeyli yaşlı qarı diqqətlə baxdı,
Onun ağlı,huşu hələ oyaqdı.
-Səsin tanış gəlir...Səlim?Sənmisən?
İndi də olubsan,deyən,yolkəsən?
-Tez olun,boşaldın bütün malları!
Atlara yükləyin bu çuvalları!
Bu qarı biabır edəcək bizi,
Durmayın,doldurun tüfənginizi!
-Bala,nə deyirsən,neyləmişik biz?
Girsin gözünüzə tüfəngləriniz.
Son ümidim idi bu çuval,bu dən,
Evdə nəvələrim acdır dünəndən.
Allah götürərmi nahaq qan bata?
Səni nəvələrin ah-vayı tuta...
Çəkməyim qoy onun çaqqal adını,
Tüfənglər susdurdu iki qadını.
*
3 "Sərin" kafesi
...Burda,təbiətin lap qucağında,
Ürəyinə yatan hər qonağın da
İndi bir guşə var, "Sərin"dir adı,
Hüsnü,gözəlliyi,səfası,dadı...
Xüsusən,yeri var yay aylarında,
İlıxçı - Galavan dolaylarında.
"Sərin",doğrudan da, sərindir,sərin,
Durub ucalıqda...Yan-yörə dərin.
Burda çox gözəldir təbiət,bəli,
Daha gözəl edib insanın əli.
Yolçu, yönün düşsə bura, ərinmə,
Bir dayan,yana dön, bir az sərinlə.
Bu sərin "Sərin"də mən çox olmuşam,
Burada dayanıb fikrə dalmışam.
Mən Qaçaq Gülsümü anmışam burda,
Onu lap yanımda sanmışam burda.
Yəqin ki, nə vaxtsa buradan keçib,
Bir az dincəlməyə bu yeri seçib.
Kollar yaralayıb, cızıb dizini,
Mən burda görürəm onun izini.
...Dostlar,getməyirəm daha dərinə,
Dəvət eləyirəm sizi "Sərin"ə.
*
4 "Quldurlarla atışma"
Kim deyir erkəklik kişi işidir?
Elə mərd qadın da,vallah,kişidir.
Kişilik ölçülmür cinsiyyət ilə,
Bəzən də o keçir irsiyyət ilə.
Ölçü ,mizan ilə götürsən əgər,
Qadın var,min nəfər kişiyə dəyər.
Kişi yükü qoydu boynuna zaman,
Odur ki ,adına dedik Süleyman.
Kişilik boyuna biçilmiş idi,
Kişilər içində seçilmiş idi.
Kişilik zamanla eldən ad alıb,
Yaxşı kişilərdən nişanə qalıb.
Kişi bir kişiyə əmin olardı,
Tək"sən öl"sözüylə zamin olardı.
Şərt elə deyil ki,dəri geyəsən,
Papağı bir az da iri geyəsən.
O yaxşı atları mindi kişilər...
Barmaqla sayılır indi kişilər.
Yaxşı kişiləri,yaxşı atları
Elə məlum edir əsil,zatları.
Kişiliyin yükü deyildir oyun,
Onu götürəmməz hər boynu yoğun.
İndi kişilərdə başqadır meyil,
Hər başı papaqlı kişi ha deyil.
Nakişidən törər hər nakişilik,
Nə yaxşı,hələ də vardır kişilik.
Qoy olsun namərdlər oyunlarında,
Dünya kişilərin boyunlarında...
Bu yükü tarixən kişilər çəkib,
Kişilik göyərdib,kişilik əkib.
Nakişi əlində naçar bu dünya,
Kişilik olmasa,uçar bu dünya.
Kişiliyin yeri,yurdu dərində,
Kişi gərək olsun kişi yerində.
Kişi ola bilməz hər ağzıgöyçək,
Onu kişi edən əməldir,gerçək.
Özünü,sözünü bilən hər kişi
Ömründə olammaz namərd,nakişi.
Əcdadlardan gəlir kişilik işi,
Unutma soyunu,kişi ol,kişi.
*
5 Stalinin xilası
Elə dayanan tək qatar Dəllərdə
Əhatə etdilər ər dəlilər də.
Tərksilah etdilər bütün heyəti,
Tərpənə bilmədi bir nəfər qəti.
Yerindən tərpənib irəli gəldi,
Gülsümün önündə Koba dikəldi.
-Ayə,genesvale,bico,sağ olun,
Sağ-salamat olun,kefi çağ olun.
Nə yaxşı gəldiniz siz birdən-birə,
Ötüb keçəcəkdik yoxsa Sibirə.
Qabağa yeridi gəldi Şirəli,
Asıldı səmadan yenə bir əli:
Endirib,qaldırıb havada qolun:
-Ay bico,sən kimsən,haraydı yolun?
-Məğribdən gəlirəm,şərqə gedirdim,
Elə zənn edin ki, qəbrə gedirdim.
Eh,həyat,nə edək,bizi qocaltdı.
Süleyman əlini ona uzatdı:
-Allah eyləməsin,di gedək bizlə,
Sür kürən atını,sən bizi izlə.
Kərəmdən bilirəm,xoş niyyətdəsən,
Kərəm dostumuzdur,əmanətdəsən.
Qaçaqlar mindilər ayğır atlara,
Yenə üz tutdular göy yaylaqlara.
Kobanı dəstəyə alıb qatdılar,
Cənuba--dağlara tərəf çapdılar.
*
6 "Qaçaqlığa son"
Qaçaqlar hər şeydən olub xəbərdar
Məəttəl qaldılar bu işə onlar.
Donuq-donuq baxdı, durdu Şirəli,
Yuxarı uzandı,qalxdı əlləri:
-Ay Allah, işə bax !..
-Bir gərdişə bax!..
-Gülsümmüş həqiqi adı?
-Olammaz!
-Süleyman kişidir, qadın olammaz !
-Qaçaqlıq qadının işi deyildir!
-Deyirlr,Süleyman kişi deyildir.
-Nə dedin ?
-Ağzının sözünü danış!
-Daha bir kimsəyə inam qalmamış.
-Canım, qadın hara,Süleyman hara?
Baxın da,gəlin bir düzgün qərara.
-Siz nə deyirsiniz? Durun,amandır!
Gözünüz görmürmü bu, Süleymandır?!
Bir fərq qoyulmazmı erkək,dişiyə?
Həqarət edirsiz bir mərd kişiyə.
*
7 "Kolxoz quruluşu"
Səhərdir,dörd nəfər səs-küylü,səsli
Gülsümün evinin üstünü kəsdi.
Bu zaman yox idi İsmayıl kişi,
Hər zaman ertədən başlayır işi.
Milislər Gülsümü tanıyırdılar,
Onu asıb-kəsir,yanıyırdılar.
Yalandan,gerçəkdən hey gəlirdilər,
Müxtəlif bəhanə göstərirdilər.
Bu səhər ertədən yenə gəldilər,
Ermənicə nəsə deyib,güldülər.
Sonra bizim dilə keçdi erməni:
-Ara,bu hökumət tutmasa məni
Bu qancıx axçini nə öldürərdim...
Sonra ora-bura sürükləyərdim.
-Daha başqa bir şey gəlmir beyninə?
-Ara,qadın-madın gəlməz eynimə.
Qurğuşun tökərdim qaynar, ağzına,
Süngünü yeridib düz boğazına,
Başını,gözünü basıb deşərdim,
Onu eşim-eşim burda eşərdim.
-Daha nə?Daha nə? Axıracan de.
-Siz də tamam məni bezdirdiniz eee.
Dahası,mahası qaldı ki,yəni?
Sonra od vurardım,--dedi,--erməni.
Mənə qonşu gəlib,qismətimə bax,
Ay allah, bu xalqın xislətinə bax.
*
7 Epiloq
Qəbiristanlıqda hər tərəf məzar...
Burda köhnə,təzə min-min qəbir var.
...Tanışa-bilişə bir-bir baxıram,
Gülsümün qəbrinə gəlib çıxıram.
O köçünü çəkmiş mən doğulanda,
Doxsan səkkiz yaşı var idi onda.
Bir az yuxarıda,yola yaxındır,
Hər dəfə deyirəm,barı baxım bir.
Kiçik,tamam köhnə, yaşlı bir məzar...
Məzarın yanında kiçik lövhə var.
Gülsümün haqqında məlumat verir,
Burda uyuyur bir qəhrəman deyir.
Tarixi çox deyil,yaxın dünənlər..
Hər halda sağ olsun qədirbilənlər.
...Baxıb deyirəm ki, bu köhnə qəbir
Gülsümün adına layiq deyildir.
Qəbrə əl gəzdirək nə qədər sağıq,
Tarixi yaşatsaq,yaşayacağıq.
Hamı bilsin,Gülsüm--Qaçaq Süleyman
Milli qəhrəmandır, milli qəhrəman.
...Ağlımda çoxdandır...Dedim, bu dəfə
Qoy mən də bu işə verim bir töhfə.
Oyatdım təbimi,çapırdım,yordum,
Mən də öz adımdan abidə qoydum.
Nə daş,qum işlətdim,sement-zad nə də,
Gülsümə mən sözdən qurdum abidə.
Əgər sinən olsa atəşdən,közdən,
Ən böyük abidə yaranar sözdən.
İki min altı yüz misra ucaltdım,
Mən bu abidəni səylə yaratdım.
Zamanın yelləri ona dəyəmməz,
Heç bir güc, heç qüvvə onu əyəmməz.
Mən bu abidəni hər yerdə qurdum,
Sevən ürəklərdə,qəlblərdə qurdum.
Elə anasından doğulub qoçaq,
Şad olsun bu gün o iki yüz qaçaq.
Yaddan çıxmayıb o igidlər,ərlər,
Bu gün qoy sevinsin Gülsümsevərlər.
...Biz gərək düz tutaq hər işimizi,
Unutmaq olarmı keçmişimizi?
Aradan keçsə də neçə yüz illər,
Gərək xatırlasın onu nəsillər.
Bizim qəsdimizə elə durublar,
Gör bizə kimləri unutdurublar...
Əslindən xəbərsiz gədə-güdələr
İstəyirlər,bizi manqurt edələr.
...Duysunlar qoy Adil Şamiloğluni,
Yazıb ortalığa qoydum doğrunu.
Düz üç ay zamanı tutub əylədim,
Axır ki,sözümü tamam eylədim.
Bəzən gecələr də ayaqda durdum,
Mən Qaçaq Gülsümə abidə qurdum.
Bilsin,faydalansın hər kəs doyunca,
Dursun bu abidə zaman boyunca.



Adil Şamiloğlu AYB-nin üzvü,
şair-publisist.